Mikołaj Kopernik

Wśród wielu miast polskich, rozwijających się w drugiej połowie XV wieku, uwagę kupców i podróżników przyciągał Toruń. Stary, otoczony murami i basztami, zasobny gród leżał na niezbyt wysokim brzegu Wisły. Tutaj na przystani można było spotkać starszego już wiekiem kupca Mikołaja Kopernika. Był to ojciec wielkiego polskiego astronoma.

Ród Koperników wywodził się prawdopodobnie ze Śląska. Tam w XIV w. pojawiło się w dokumentach po raz pierwszy nazwisko Kopernika, oznaczające zawód związany z wydobyciem i handlem miedzią (łac. cuprum - miedź). Ojciec wielkiego Mikołaja przeniósł się z Krakowa do Torunia około 1456 roku. Osiadłszy w Toruniu ożenił się z córką zamożnego mieszczanina, Łukasza Watzenrode, Barbarą. Z małżeństwa tego urodził się w Toruniu w dniu 19 lutego 1473 r. Mikołaj Kopernik. Nowo narodzonego ochrzczono w kościele parafialnym św. Jana. Kopernik posiadał rodzeństwo: starszego brata Andrzeja oraz dwie siostry Barbarę i Katarzynę.
W lecie 1483 r. zmarł na zarazę ojciec astronoma. Na wieść o śmierci szwagra przyjechał do Torunia brat Barbary (matki), wuj małego Mikołaja Łukasz -Watzenrode. Łukasz był kanonikiem włocławskim i wszechstronnie wykształconym człowiekiem. On to pokierował dalszymi losami Mikołaja, przede wszystkim zatroszczył się o jego naukę.
Pierwsze elementarne wiadomości pobierał Kopernik w szkole miejskiej w Toruniu, mieszczącej się za kościołem Św. Jana. Tu zaczął naukę czytania, pisania, rachunków, śpiewu kościelnego, a następnie w klasach wyższych: gramatyki, retoryki, dialektyki, geografii, geometrii i prawdopodobnie nieco astronomii.
Tymczasem rosły wpływy i znaczenie Łukasza Watzenrode, który w 1488 r. jako przedstawiciel warmińskich władz kościelnych, tak zwanej kapituły, wyjechał do Rzymu. Po śmierci biskupa warmińskiego Watzenrode zmuszony został powrócić do kraju, aby objąć ten zaszczytny urząd. Wywarło to niemały wpływ na przyszłe losy Mikołaja.
Jesienią 1491 r. Mikołaj wraz z bratem Andrzejem znalazł się w Krakowie i rozpoczął studia na Wydziale Sztuk Akademii Krakowskiej. W uniwersytetach średniowiecznych, obok wydziału filozoficznego, istniały trzy zasadnicze kierunki: teologiczny, medyczny i prawny. Najwybitniejszym astronomem polskim w czasach, gdy Kopernik rozpoczynał studia w Krakowie, był Wojciech z Brudzewa Rodem z Wielkopolski, który od 1483 r. jako profesor Uniwersytetu Krakowskiego wykłada m.in. matematykę i teorię obrotu planet. Dla rozbudzenia umysłu Kopernika ogromne znaczenie miało nie tylko to, że swoje zainteresowania skierował w stronę wszechświata, lecz przede wszystkim atmosfera dyskusji i naukowych poszukiwań, w której się znalazł. W Krakowie czas spędził na słuchaniu wykładów geometrii, trygonometrii, geografii matematycznej, astronomii sferycznej, arytmetyki i perspektyw, poznał geometrię Euklidesa.
Po czterech latach studiów Łukasz Watzenrode wzywa w 1495 r. obu braci na Warmię. W planach biskupa leżało wprowadzenie siostrzeńców do kapituły warmińskiej na stanowiska kanoników. W związku z tym w październiku 1495 r. Mikołaj znalazł się we Fromborku, gdzie został w kapitule następcą kanonika Jana Zanau. W 1496 roku Mikołaj przyjmuje w kanonii warmińskiej niższe święcenia kapłańskie. Jednak wuj, chcąc powiększyć szanse życiowe swych siostrzeńców, postanowił latem 1496 r. wysłać ich do Włoch, by tam na uniwersytecie w Bolonii studiowali prawo kanoniczne, mające przysposobić ich do administrowania dobrami kościelnymi. Studiów jurystycznych Mikołaj nie kończy prawdopodobnie dlatego, że pochłaniało go to, co niosło ze sobą Odrodzenie tak w sensie intelektualnym jak i obyczajowym.
W Bolonii prowadzi obserwacje nieba pod kierunkiem sławnego włoskiego astronoma Dominico Maria di Novara rodem z Ferrary, przy którym umacnia swoje zainteresowanie gwiazdami i tajemnicami wszechświata. Wspólnie wykonują obserwacje astronomiczne, z których do historii przeszła jedna, przeprowadzona w dniu 6 marca 1497 r. Obserwacja ta wykazała niezgodnośc zjawisk niebieskich z powszechnie wówczas przyjętą teorią astronomiczną, wywodzącą się ze starożytności, a opracowaną przez greckiego matematyka, astronoma i geografa Ptolemeusza. Kopernik zachował do końca życia wdzięczną pamięć o bolońskim uczonym. Studiuje tam także grekę.
W październiku 1497 r. otrzymuje kanonię we Fromborku i aby odbyć praktykę prawa kościelnego przed przystąpieniem do pełnienia swoich obowiązków, wyjeżdża do Rzymu (1500 r.). Po pobycie w wiecznym mieście, wiosną 1501 roku, Kopernik wraca na Warmię, ale nie mając ukończonych studiów prawniczych, myśli o powrocie do Włoch. Zamysł swój realizuje jeszcze tego samego roku jesienią, wyjeżdżając do Padwy. Tym razem jednak bracia rozdzielają się: Mikołaj podążył do Padwy, Andrzej zaś do Rzymu. Dwuletni pobyt zaowocował odbyciem studiów medycznych, a następnie na uniwersytecie w Ferrarze dnia 31 maja 1503 r. złożeniem egzaminu doktorskiego z prawa kanonicznego.
Jesienią 1503 r. trzydziestoletni Mikołaj Kopernik wraca do ojczyzny jako wszechstronnie wykształcony człowiek matematyk i prawnik, lekarz i astronom. Jednak w głębi duszy jest przede wszystkim humanistą, dążącym do odkrycia nowych, nie znanych dotychczas ludzkości, horyzontów. Wróciwszy na Warmię zostaje wciągnięty w wir spraw administracyjnych i politycznych. W latach 1503-1512 mieszkając w Lidzbarku - siedzibie biskupa warmińskiego - bierze udział w niezliczonych naradach i sejmikach, które miały zażegnać konflikty z zakonem krzyżackim, tłumaczy z greckiego i łaciny oraz prowadzi obserwacje nieba. Przygotowuje i rozpowszechnia wśród bliskich i znajomych główne tezy swojej teorii w pracy "Kalendarzyk o hipotezach ruchów niebieskich"stwierdzając: "(...) środek Ziemi nie jest środkiem świata, ale jedynie środkiem ciężkości oraz środkiem drogi Księżyca. (...) Wszystkie ruchy planet dają się wytłumaczyć obiegiem wokół Słońca. (...) Słońce jest nieruchome względem gwiazd stałych."
Po śmierci Łukasza Watzenrode (1512 r.) Mikołaj Kopernik przenosi się do Olsztyna, gdzie skupia w swoich rękach pełnię władzy: jako sędzia przyjmuje odwołania sądów ławniczych, zarządza dobrami kapitulnymi, osądza chłopów i nadaje im ziemię oraz ściąga z nich czynsze i podatki, ponadto leczy okoliczną ludność i mieszkańców zamku. W latach dwudziestych przenosi się na stałe do Fromborka. Mieszka w jednej z wież obronnych katedry, gdzie urządza pracownię. Wydaje dzieło ekonomiczne "Rozprawa o monecie", w którym sformułował znane potem w ekonomii prawo Greshama.
W roku 1537 po śmierci biskupa Ferbera, kapituła warmińska wśród czterech kandydatów na to stanowisko wysunęła między innymi kandydaturę Kopernika. Jednakże król, do którego należała decyzja w tej sprawie, wybrał na biskupa warmińskiego Jana Dantyszka. Była to jednak mimo wszystko propozycja najwyższej rangi jaką Kopernik w swoim życiu otrzymał.
Kopernik przebywa nadal we Fromborku, zajmuje się astronomią i pracuje nad swym wiekopomnym dziełem o wszechświecie. Przy obserwacji planet posługuje się głównie trzema instrumentami: kwadrantem słonecznym służącym do obliczenia szerokości geograficznej miejsca obserwacji, sferą armilarną (tzw. astrolabium) do wyznaczania kątów współrzędnych planety oraz triquetrum (narzędzie paralaktyczne) do obserwacji księżyca. Swą nową teorię podaje w zarysie w tzw. "Komentarzyku", który w odręcznych odpisach krąży po całej Europie.
Jednak głównym i najważniejszym jego dziełem jest "De revolutionibus orbium coelestium", które rozpoczął Kopernik około 1515 roku i właściwie do końca życia ciągle wnosił do niego poprawki. W maju 1539 roku przybywa do Fromborka młody niemiecki matematyk, entuzjasta idei heliocentrycznej Jerzy Joahim von Lauchen zwany Retykiem, który znacznie przyczynił się do wydania drukiem wielkiego dzieła Mikołaja Kopernika. W roku 1540 Retyk wydaje rozprawę pt. "Narratio prima" czyli "Opowiadanie pierwsze", w której obwieszcza światu odkrycia Kopernika. Po długich namowach przekonuje on astronoma do wydania drukiem dzieła "O obrotach". W 1541 r. Retyk opuszcza Frombork wioząc do Norymbergii wielkie dzieło Kopernika. Ukazuje się ono drukiem w 1542 roku w Norymbergii, w drukarni Jana Petreiusa pod tytułem "De revolutionibus orbium coelestium libri VI", a dedykowane zostaje papieżowi Pawłowi III. Dzieło to składało się z sześciu ksiąg i 203 kart, a pierwszy nakład wynosił około tysiąca egzemplarzy.
Tymczasem Kopernik ciężko zachorował. Drukowany egzemplarz wiekopomnego dzieła ujrzał autor na łożu śmierci i nie był na tyle przytomny by móc je przejrzeć.
Umiera 24 maja 1543 roku. Zostaje pochowany w podziemiach katedry fromborskiej, w pobliżu ołtarza należącego do jego kanonii.

Zródła:

  • St. Szostakowski; O Mikołaju Koperniku; WSiP Warszawa 1987 r.
  • Internet.

Imię Kopernika noszą:

  • jeden z najokazalszych kraterów (107km średnicy) na widocznej stronie Księżyca,
  • duży krater (292km średnicy) na Marsie,
  • planetoida 1322 Coppernicus (w nazwie tej planetoidy Kopernik pisze się przez dwa "p", zgodnie z niemiecką pisownią nazwiska),
  • satelita amerykański OAO-3 Copernicus (wystrzelony w 1972 r.),
  • satelita radziecko-polski Kopernik 500 (Interkosmos 9; wystrzelony w 1973 r.).

Szkoła Podstawowa w Margoninie otrzymała imię Mikołaja Kopernika 1 maja 1974 roku. Uroczystość nadania imienia odbyła się 19 maja 1974r.